جریان‌شناسی تطبیقی روشنفکری دینی در تاریخ معاصر ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران

2 پژوهشگر دانشگاه جامع امام حسین(ع)، تهران، ایران

چکیده

وقوع انقلاب مشروطه، زمینه‌ساز ورود روشنفکری به ایران بوده است که به تبع آن و هم‌چنین به سبب بافت دینی جامعه ایرانی، با پدیده‌ای به نام روشنفکری دینی در سالهای اخیر روبه‌رو هستیم. این مقاله با در نظر گرفتن روش جریان‌شناسی تطبیقی به این سؤال پاسخ داده است که: "صورتبندی ویژگیهای اساسی جریانات روشنفکری دینی در ایران معاصر، چه نقاط افتراق و اشتراکی را به‌وجود آورده است؟ چهار جریان با عنوان "رویکرد علمی به دین"، "رویکرد التقاطی در دین"، "رویکرد جامعه‌شناختی نسبت به دین" و "رویکرد معرفت‌شناختی به دین"، جریانات روشنفکری دینی در ایران معاصر هستند. نقاط اشتراک این جریانها، شامل دو جنبه ایجابی احیای نقش دین در جامعه، استفاده از بهره­های روشنفکری غربی و دو جنبه سلبی نقد دین‌شناسی رایج و نقد روشنفکران گذشته است. هم­چنین، این جریانها به‌لحاظ روشی و نظام اولویت­گذاری از یکدیگر متمایز است. منظور از اولویت‌گذاری، برتری و انتخاب دین یا علم (تجدد) در مواقع لازم است. در حوزه روش نیز این رویکردها به ترتیب با روشی پوزیتیویستی، التقاطی (میان اسلام و مارکسیسم)، جامعه‌شناختی و معرفت‌شناختی به نسبت دین و تجدد می‌پردازد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

s

نویسندگان [English]

  • Hosein Mohamadi Sirat 1
  • Sayyed Mehdi Mousavinia 2
1
2 s
چکیده [English]

s

کلیدواژه‌ها [English]

  • s
ابوطالبی، مهدی (1387)، ارتجاع روشنفکری بعد از انقلاب اسلامی، قم: مؤسسه فرهنگی ولاء منتظر.
آل‌احمد، جلال (1341)، غرب‌زدگی، تهران: انتشارات رواق.
آل‌احمد، جلال (1357)، کارنامه سه‌ساله، تهران: انتشارات رواق.
آل‌احمد، جلال (1357)، در خدمت و خیانت روشنفکران، تهران: خوارزمی.
امیری، جهاندار (1388)، روشنفکری و سیاست (بررسی تحولات روشنفکری در ایران معاصر)، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
بازرگان، مهدی (1347)، مطهرات در اسلام، تهران: شرکت سهامی انتشار.
بازرگان، مهدی (بی‌تا الف)، ذره بی‌انتها، تهران: مرکز انتشارات علمی.
بازرگان، مهدی (بی‌تا ب)، راه طی شده، بی‌جا، بی‌نا.
بازیار، فرزانه (1390)، تأثیر اندیشه‌های هرمنوتیکی غربی بر دیدگاه‌های محمد مجتهد شبستری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان.
بی‌نا (1387)، مفهوم روشنفکری، مجله معارف، ش 59.
پارسانیا، حمید (1376)، حدیث پیمانه، قم: معاونت امور استادان و دروس معارف اسلامی.
جامه بزرگ، بهزاد، ناکامی ناظران ایرانی تمدن غرب در ارائه‌ تبیین عقلانی، 25/6/1392،   www.borhan.ir
جعفریان، رسول (1387)، جریانها و سازمانهای مذهبی‌سیاسی ایران از روی کار آمدن محمدرضاشاه تا پیروزی انقلاب اسلامی، تهران: مؤسسه خانه کتاب.
جهانبگلو، رامین (1384)، بین گذشته و آینده، تهران: نشر‌ نی.
خسروپناه، عبدالحسین (1388)، جریان‌شناسی فکری ایران معاصر، تهران: مؤسسه فرهنگی حکمت نوین اسلامی، چ پنجم.
دارابی، علی (1388)، جریان‌شناسی سیاسی در ایران، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
درخشه، جلال (1386)، گفتمان سیاسی شیعه در ایران معاصر، تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
دورکیم، امیل (۱۳۸۷)، قواعد روش جامعه‌شناسی، ترجمه علیمحمد کاردان، چ هشتم، تهران: دانشگاه تهران.
روزبهانی، محمدعلی، دیدگاه مقام معظم رهبری درباره تمدن غرب، ماهنامه فرهنگ پویا، ش 10.
روحانی، سیدحمید (1372)، نهضت امام خمینی(ره)، ج 3، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی ایران.
زکریایی، محمدعلی (1378)، درآمدی بر جامعه‌شناسی روشنفکری دینی، تهران: مؤسسه انتشارات آذریون.
ساداتی‌نژاد، سیدمهدی (1388)، واکنش جریان روشنفکری ایران در برابر لیبرالیسم از دهه چهل تا انقلاب اسلامی (با تأکید بر آل احمد، بازرگان، شریعتی)، مطالعات انقلاب اسلامی، ش 17: 119 ـ 148.
سروش، عبدالکریم (1387)، نومعتزلی هستم، روزنامه اعتماد، 16.
شریعتی، علی (بی‌تا الف)، بازگشت؛ مجموعه آثار 4، بی‌جا، حسینیه ارشاد با همکاری انجمن دانشجویان اروپا و انجمن اسلامی دانشجویان در کانادا.
شریعتی، علی (بی‌تا ب)، امت و امامت، بی‌جا، بی‌نا.
طالقانی، سیدمحمود (بی‌تا)، به سوی خدا می‌رویم با حج، تهران: مشعر.
ظهیری، سیدمجید (1379)، رفتارشناسی امام خمینی (قدس سره) در برابر جریان روشنفکری، پژوهشهای اجتماعی اسلام، 4 ـ 26.
غفاری، غلامرضا و ابراهیمی، عادل (۱۳۸۹)، جامعه‌‌شناسی تغییرات اجتماعی، چ هفتم، تهران: نشر لویه با همکاری نشر آگرا.
لطفی، تقی، فراز و فرودهای روابط ایران و روسیه در عصر صفویه، 17/10/1389،       www.bashgah.net
مددپور، محمد (1372)، تجدد و دین­زدایی در فرهنگ و هنر منورالفکری (از آغاز پیدایی تا پایان عصر قاجار)، تهران: انتشارات سالکان.
نجفی و فقیه­حقانی، موسی (1381)، تاریخ تحولات سیاسی ایران، تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، چ ششم.
هاشمی رفسنجانی، اکبر (بی‌تا)، انقلاب، بعثت جدید، بی‌جا، انتشارات یاسر.