وضعیت محرومیت و فاصله طبقاتی در دوره پهلوی دوم؛ واکاوی عوامل و زمینه‌ها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 نویسنده مسئول: کارشناسی ارشد معارف اسلامی و علوم سیاسی، دانشگاه امام صادق علیه‌السلام

2 استاد‌یار گروه علوم سیاسی، دانشگاه امام صادق علیه‌السلام

چکیده

وضعیت اقتصادی و میزان رشد و توسعه ایران در دوران پرفراز و نشیب حکومت پهلوی، سؤالی است که همواره ذهن پژوهشگران حوزه انقلاب اسلامی را به خود مشغول کرده و با وجود مسائل گوناگونی که پیرامون آن مطرح شده است، تحقیقات مستند قابل توجهی در این زمینه اجرا نشده است. این تحقیق تلاش می‌کند با استفاده از روش تحلیل مضمون در مستندات منتشرشده توسط نزدیکان و کارگزاران حکومت پهلوی و با استناد به آمار و خاطرات رسمی و شفاهی ازجمله تاریخ شفاهی هاروارد شامل مصاحبه با کارگزاران پهلوی، خاطرات اسدالله علم، تاریخ کمبریج، اسناد لانه جاسوسی امریکا در ایران و... ضمن بررسی وضعیت اقتصادی و معیشتی به تحلیل سیاسی و اجتماعی برخی موارد مهم‌ چون عوامل گسترش فقر و محرومیت و افزایش فاصله‌ طبقاتی بپردازد و مضمونهای اصلی ذیل را در ایجاد زمینه‌های افول اقتصاد ایران و کیفیت معیشت جامعه به‌دست آورد: 1. مشکل ساختاری اصلاحات ارضی که با هدف کاستن نقش فئودالها صورت گرفت به طبقه رعیت کمکی نکرد و عملاً محرومیت با شکلهای جدید ادامه پیدا کرد. 2. عدم توزیع منابع مختلف مادی به‌دلیل نبود نهادهای میانجی میان دولت و حکومت. 3. عمل‌نکردن مناسب به قانون اساسی و زیرپاگذاشتن مفاد مدنی مربوط به اجرای عدالت اجتماعی به‌دلیل ساختار اقتدارگرای حکومت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Deprivation Cases and Social Gap in the Second Pahlavi Era (Causes and Contexts)

نویسندگان [English]

  • Ali Reza Naderi 1
  • Hamid Reza Hooshangui 2
1 Corresponding author: master of Islamic knowledge and political Sciences, Imam Sadegh University.
2 Assistant professor in political sciences, Imam Sadegh University.
چکیده [English]

The economic situation and growth and development of Iran during the ups and downs of the Pahlavi regime have raised a question occupying the minds of scholars of the Islamic Revolution. Despite the various issues being proposed in this regard, few significant documentary researches have been carried out. Using content analysis method for the analysis of the documents published by family members and agents of the Pahlavi regime, and official and oral documents and memoirs including Harvard’s oral history including interviews with Pahlavi agents, Assadollah Alam's memoirs, Cambridge history, while reviewing the economic and living state, the research made an attempt to analyze political and social issues such as the factors of poverty and deprivation and increase of the class gap, for achieving the following main themes in creating the conditions for the decline of Iran's economy and the quality of society: 1. The structural land reform aimed at reducing the role of the feudal lords did not help the peasantry, and in practice deprivation continued in new forms. 2. Deficiency in the distribution of various material resources due to lack of mediating institutions between the government and the state. 3. Violating the constitution and the civil law related to the implementation of social justice due to the authoritarian structure of the government.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Pahlavi
  • economic development
  • poverty
  • social
اسناد لانه جاسوسی امریکا (سفارت سابق) در ایران، ج هفتم، فایل پی دی اف.
آبراهامیان، ارواند (1389)، تاریخ ایران مدرن، ترجمه محمد ابراهیم فتاحی، تهران: نشر نی، چ دوم.
پیتراوری، گاوین؛ همیلی، چارلز ملویل (1392)، مجموعه تاریخ ایران کمبریج، دوره پهلوی، ترجمه مرتضی ثاقب‌فر، ج هفتم، تهران: چاپ نیل.
شیخ‌زاده، محمد؛ تسلیمی، محمد سعید؛ عابدی‌ جعفری، حسن؛ فقیهی، ابوالحسن (1390)، تحلیل مضمون‌ و شبکه مضامین: روشی ساده‌ و کارآمد‌ برای تبیین الگوهای موجود در‌ داده‌ های کیفی، اندیشه مدیریت راهبردی.
علم، امیر اسدالله (1390)، یادداشتهای علم/ متن کامل دست‌نوشته امیر اسدلله علم، ج سوم (1352) و ج ششم (1356 ـ 1355)، ویرایش علینقی عالیخانی، تهران: کتابسرا.
فردوست، حسین (1381)، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، ج اول، تهران: انتشارات اطلاعات.
لاجوردی، حبیب (1383)، پروژه تاریخ شفاهی ایران (دانشگاه هاروارد)، ج 1 و 16 تهران: صفحه سفید.
لاجوردی، حبیب (1383)، پروژه تاریخ شفاهی ایران (دانشگاه هاروارد)، ج بیستم، تهران: صفحه سفید.
ملک محمدی، حمیدرضا (1381)، از توسعه لرزان تا سقوط شتابان: توسعه اقتصادی ـ نظامی و بی‌ثباتی سیاسی رژیم پهلوی دومبی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
همایون کاتوزیان، علی (1386)، اقتصاد سیاسی ایران از مشروطیت تا پایان سلسله پهلوی، ترجمه محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی،چ سیزدهم، مرکز.
ردادی، محسن؛ درخشه، جلال؛ افتخاری، اصغر (1394)، تحلیل مضمونی اعتماد در اندیشه آیت‌الله خامنه‌ای، جستارهای سیاسی معاصر، ش 3.
فلاح‌زاده، سید حسین (1391)، رضا خان و توسعه ایران، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
نیکفر، جاسب؛ علی‌یاری، حسن (1396)، آسیب‌شناسی انحطاط دولت اقتدارگرای بوروکراتیک محمدرضا پهلوی، دولت‌پژوهی، ش 12.
اسماعیلی، محمود (1378)، صورت‌بندی شکافهای اجتماعی در عصر پهلوی دوم و تأثیر آن بر انقلاب اسلامی، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشکده معارف اسلامی و علوم سیاسی، دانشگاه امام صادق علیه‌السلام.
بانک مرکزی ایران، گزارش سالانه سال 1355.
بانک مرکزی ایران، گزارش سالانه و ترازنامه 1354 ـ 1353.
وزارت اقتصاد، گزارشهای سالانه سالهای مختلف.
بانک جهانی، گزارش نرخ رشد تولید ناخالص داخلی.