جایگاه‌شناسی شعر انقلاب اسلامی در تولید ادبیات انقلابی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکتری تخصصی، عضو شورای عالی دانشنامه انقلاب اسلامی، تهران، ایران

چکیده

شعر انقلاب اسلامی یکی از ابزارهای اصلی انتقال پیام امام خمینی (ره) به مردم بود و به‌موازات سیر تحولات نهضت، گام به گام توانست به پیش برود و در عرصه گفتمانی و تولید ادبیات انقلابی، در خط مقدم مبارزه با پهلوی قرار بگیرد. این نوشتار با نگاهی تاریخی و عینی به آثار شاعران انقلابی، به ردیابی خط سیر تحولات ادبی دوران مبارزه پرداخته و در پی بازشناسی هویت و جایگاه شعر انقلاب اسلامی در تولید ادبیات انقلابی و غلبه گفتمانی نهضت امام خمینی (ره) است. بازشناسی زمینه‌ها، سیر تطور، کارکردها و تنوع زبانی و محتوایی اشعار انقلابی نشان از آن دارد که اغلب این آثار پیرامون شخصیت، افکار و اندیشه‌ سیاسی امام خمینی (ره) شکل گرفته است و در مقام قالب و ادبیات نیز، بیشترین الفت را با ذهن و زبان مردم دارد. از این‌رو از نظر محتوا التزام به ولایت فقیه (در هر دو ساحت نظری و مصداق خارجی) را می‌توان شاخصه اصلی شعر انقلاب اسلامی برشمرد چنانکه در شکل و قالب نیز مردمی‌بودن، وجه ممیزه این جریان شعری است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Status of the Islamic Revolution Poetry in the Development of Revolutionary Literature

نویسنده [English]

  • sohrab moghadami
PhD, Member of the Supreme Council of the Encyclopedia of the Islamic Revolution, Tehran, Iran
چکیده [English]

The poetry of the Islamic Revolution was an essential device in conveying Imam Khomeini's messages to people, which flowed in the process of the movement, being able to move forward step by step at the forefront of the struggle against Pahlavi regime in ​​the discourse and development of revolutionary literature. Through a historical and objective study of the works of revolutionary poets, this investigation is aimed at following the course of literary development during the revolutionary attempts to identify the position of the Islamic Revolution poetry in the development of revolutionary literature and the formation and dominance of Imam Khomeini's discourse. Appreciation of the background, the evolution, functions and linguistic and content diversity of the revolutionary poems, indicate that most of these works are created with regard to the personality, thinking, and political assumptions of Imam Khomeini (RA) with close attention to the minds and language of the people regarding literary points. In terms of the content, commitment to Velayat-e-Faqih (both in theoretical and external indicators) can be considered the main feature of the poetry of the Islamic Revolution. Furthermore, popularity in the form and format is the distinguishing feature of this poetic era.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The Islamic Revolution
  • Islamic Art
  • revolution poetry
  • Imam Khomeini
  • revolutionary literature

Smiley face

امام خمینی، روح ‌اله، صحیفه امام، مجموعه آثار امام خمینی، ج 2، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى(س).
امام خمینی، روح‌اله (1372)، ولایت فقیه (حکومت اسلامی)، تهران: عروج.
امام خمینی، روح‌اله (1392)، دیوان اشعار، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
آبراهامیان، یرواند (1392)،  ایران بین دو انقلاب، ترجمه احمد گل‌محمدی و محمدابراهیم فتاحی، تهران: نی.
آرشیو بنیاد تاریخ‌پژوهی و دانشنامه انقلاب اسلامی.
اسماعیلی، رضا، «موضوع» یا «موضع»؛ شعر اصیل آیینی چه ویژگی‌هایی دارد؟، ، خبرگزاری تسنیم: https://www.tasnimnews.com.
بنیاد تاریخ‌پژوهی و دانشنامه انقلاب اسلامی (1396)، نخستین پیش‌نویس قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: بنیاد تاریخ‌پژوهی و دانشنامه انقلاب اسلامی.
به امام خمینی از چه زمانی لقب امام داده شد؟، پایگاه اینترنتی بنیاد تاریخ‌پژوهی و دانشنامه انقلاب اسلامی: http://iranemoaser.ir/content/173.
حقیقت، سیدصادق (1391)، روش‌شناسی علوم سیاسی، قم: انتشارات دانشگاه مفید، چ سوم.
خسروشاهی، سیدهادی (1389)، اسناد نهضت اسلامی ایران، ج دوم، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
درستی، احمد (1381)، شعر سیاسی در دوره پهلوی دوم، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
درویش‌پور، مهرداد (1380)، ترازنامه و چشم‌انداز جنبش دانشجویی 18تیر»، تجربه مصدق در چشم‌انداز آینده ایران، مجموعه مقالات همایشی با همین عنوان که از 13 تا 16اردیبهشت 80 در دانشگاه الینویز نوردیترون برگزار شد، به کوشش: هوشنگ کشاورز صدر و حمید اکبری، بی‌تا، بی‌جا.
دفتر هیات دولت و روابط عمومی نخست وزیری (بی‌تا)، متن کامل مذاکرات هیأت دولت طاغوت در پانزده خرداد 1342؛ اسناد فاش‌نشده‌ای از قیام خونین 15 خرداد، بی‌جا.
 رجبی طوسی ، مرضیه (1389)، بوی سیب چشم هایت آشناست (تأثیر ادبیات بر انقلاب و ادبیات فاخر)، فصلنامه فرهنگ پویا، ش 19: 87 – 90.
رحیمیان، محمدحسن (1390)، در سایه آفتاب: یادها و یادداشت‌هایی از زندگی امام خمینی(ره)، تهران: نشر شاهد.
روحانی، سید حمید (1393)، نهضت امام خمینی، دفتر نخست و دوم، تهران: بنیاد تاریخ‌پژوهی و دانشنامه انقلاب اسلامی، چ نوزدهم.
سنگری، محمدرضا (1386)، تکامل شعر انقلاب اسلامی، مجله شعر، تهران: انتشارات سوره مهر: 58 تا 61.
ﺳﻮری، محمود (1388)، رﺳﺎﻟﺖ ﺷﻌﺮ دﻳﻨﻲ در ﺟﻨﺒﺶﻫﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ، قم: ﻣﺮﻛﺰ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎی اﺳﻼﻣﻲ ﺻﺪا و ﺳﻴﻤﺎ، دفتر عقل.
سیاهپور، کشواد (1378)، تأثیرپذیری ادبیات عامیانه و حماسی ایل بویراحمد از نهضت امام خمینی، ادبیات انقلاب، انقلاب ادبیات (مجموعه مقالات)، ج دوم، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
سیاهپور، کشواد (1388)، قیام عشایر جنوب (1341-1343)، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی.
شمس گیلانی، حسن (1327)، تاریخ علما و شعرای گیلان، تهران: کتابفروشی و چاپخانه دانش.
طاهری خسرو شاهی، محمد (1392)،  بازتاب قیام 15 خرداد در آثار پیشاهنگان شعر انقلاب، ، فصلنامه پانزده خرداد، س 10، ش 35: 265-280.
غفاری هشجین، زاهد؛ خدادادی، هانیه (1393)، هیئت‌های مذهبی و انقلاب اسلامی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
فلاحی، اکبر (1393)، محرم و انقلاب اسلامی ایران، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی
قبادی، محمد (1388)، خاطرات حجت الاسلام و المسلمین محمد حسین بهجتی (شفق)، تهران: سوره مهر.
مقدمی شهیدانی، سهراب؛ عبداللهی چیرانی، میثم (1395)، نقدی بر مدخل خمینی روح الله در دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، تهران: بنیاد تاریخ‌پژوهی و دانشنامه انقلاب اسلامی.
مقدمی شهیدانی، سهراب؛ محمدی زنجانی، حسن (1397)، نخستین جرقه انقلاب در دهه پنجاه و نقدی بر تحلیل آبراهامیان یرواند، فصلنامه پانزده خرداد، س 16، ش 57: 117-132.
ملکوتیان، مصطفی؛ احمدی، وحیده (1390)، نیروی اجتماعی و تأثیر آن بر شرایط پس از پیروزی در انقلاب فرانسه و انقلاب اسلامی ایران، فصلنامه مطالعات انقلاب اسلامی، س8، ش 24: 42-11.
مؤذنی، جواهر (1391)، ادبیات انقلاب اسلامی، حیثیت فرهنگی ماست: گزارشی از نشست‌های تخصصی درباره شعر انقلاب اسلام، مجله رشد آموزش زبان و ادبیات فارسی، ش 102: 77 – 79.
نامدار، مظفر (1391)، چند قطره خون برای آزادی (خاطرات سید اسدالله رسا، روزنامه‌نگار مبارز و آزادیخواه دوران دیکتاتوری پهلوی به انضمام مقالات، اسناد، مکتوبات و اشعار منتشر نشده رسا)، تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
یوسف‌نیا، سعید (1390)، ما از پی سنایی و عطار آمدیم؛ شعر انقلاب، آغازگر فصلی نو در تاریخ شعر عرفانی، مجله سوره اندیشه، شماره 56- 57: 268- 265.