زمینه‌های اقتصادی شکل‌گیری انقلاب در اندیشه آیت‌الله محمدعلی شاه‌آبادی(ره)

نوع مقاله : اندیشه سیاسی

نویسنده

پژوهشگر اندیشه سیاسی اسلام، پژوهشگر تاریخ انقلاب و اندیشه سیاسی متفکران مسلمان

چکیده

آیت‌الله محمدعلی شاه‌آبادی یکی از فقهای معاصر است که در حوزه‌های مختلف اخلاقی، عرفانی، سیاسی و اقتصادی دارای نظریات بدیع و راهبردی هستند و رویکرد عرفان اجتماعی ایشان منجر شد صرفاً در مباحث نظری محدود نشوند و تلاش وافری برای اصلاح جامعه خویش در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی داشته باشند. ازجمله حوزه‌های مشارکت شاه‌آبادی برای تغییر سبک زندگی جامعه ایرانی، اقتصاد زمانه خود بوده است؛ ایشان ضمن روشنگری در زمینه آسیب‌ها و آفات اقتصاد خُرد و کلان عصر خویش، راهبردهای تشکیلاتی و اصلاح‌گرایانه مختلفی به مردم و کارگزاران حکومتی ارائه دادند و حتی مستقیماً در عرصه نهادسازی اقتصادی وارد شدند. این‌ مسئله گواهی بر شناخت عمیق ایشان از شرایط زمانه دارد و بررسی مکتوبات ایشان نشان می‌دهد علاوه بر طرح مباحث عمیق عرفانی و اخلاقی، نسبت به تهدیدات اقتصادی جامعه اسلامی توجه داشتند و حتی شذره اول کتاب ارزشمند شذرات المعارف با آسیب‌شناسی اقتصادی شروع می‌شود. (موضوع) از این‌رو، مقاله حاضر تلاش دارد کاربست رویکرد تحلیلی-توصیفی (روش) تلاش دارد با مراجعه به تاملات اقتصادی ایشان به زمینه‌ شکل‌گیری انقلاب بپردازد. (هدف) در این راستا، نگارندگان تلاش دارند به این سوال پاسخ دهند که زمینه‌های اقتصادی شکل‌گیری انقلاب از منظر آیت‌الله محمدعلی شاه‌آبادی(ره) چه مواردی هستند؟ (سوال) نتایج نشان می‌دهد شاه‌آبادی باورد دارد شکست فرایند نوسازی اقتصادی منجر به بی‌نظمی اجتماعی شده و نارضایتی موجود از این شرایط می‌تواند بسترهای وقوع انقلاب سیاسی را فراهم آورد و در این مسیر، زمینه‌های اقتصادی انقلاب را می‌توان در نسبت‌های سه‌گانه؛ اخلاق اقتصادی، زمینه‌های اجتماعی و بی‌نظمی حاکمیتی مورد تبیین قرار داد. براساس نسبت‌های ذکر شده، شاه‌آبادی اشاره به یک رابطه دقیق بین اضمحلال اخلاقی، راهبرد امر به معروف و نهی از منکر در جامعه اسلامی برای مهار بی‌نظمی اجتماعی و تلاش جمعی برای تغییر نظام سیاسی در راستای جبران ناکارآمدی فرایند نوسازی اقتصادی و سیاسی دارند. (یافته‌ها)

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The economic grounds of the formation of the revolution in the thought of Ayatollah Mohammad Ali Shahabadi (RA)

نویسنده [English]

  • seyyed mohammad javad ghorbi
resercherResearcher of Islamic political thought, researcher of revolution history and political thought of Muslim thinkers
چکیده [English]

Ayatollah Mohammad Ali Shahabadi is one of the contemporary jurists who have innovative and strategic ideas in various moral, mystical, political and economic fields, and his approach to social mysticism led to not being limited to theoretical issues and making great efforts to reform his society in political and economic fields. and have a culture. Among the fields of Shahabadi's contribution to change the lifestyle of the Iranian society was the economy of his time; While shedding light on the harms and disasters of the micro and macro economy of his era, he presented various organizational and reformist strategies to the people and government officials and even directly entered the field of economic institution building. This issue testifies to his deep understanding of the conditions of the time and the examination of his writings shows that in addition to discussing deep mystical and moral issues, he paid attention to the economic threats of the Islamic society and even the first chapter of the valuable book Shazerat al-Maarif begins with economic pathology. (Subject) Therefore, the present article tries to apply the analytical-descriptive approach (method) to address the formation of the revolution by referring to his economic reflections. (Purpose) In this regard, the authors are trying to answer the question, what are the economic grounds of the formation of the revolution from the perspective of Ayatollah Mohammad Ali Shahabadi (RA)? (Question) The results show that Shahabadi believes that the failure of the economic modernization process has led to social disorder and the existing dissatisfaction with these conditions can provide the foundations for the occurrence of a political revolution. He explained economic ethics, social contexts and governance disorder. Based on the mentioned ratios, Shahabadi points to a precise relationship between moral decay, the strategy of enjoining good and forbidding evil in Islamic society to curb social disorder and the collective effort to change the political system in order to compensate for the inefficiency of the economic and political modernization process. (findings)

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ayatollah Mohammad Ali Shahabadi
  • revolution
  • political modernization
  • social disorder
  • economic independence
  • differentiation of the nation
  • economic culture
  • Baitul Mal
  • welfarism

Smiley face

امامى، عبد النبى‏ (1389): فرهنگ قرآن، اخلاق حمیده‏، جلد دوم، قم: نشر مطبوعات دینی، چاپ اول.‏
بال، آلن؛ و پیترز، گای (1384): سیاست و حکومت جدید، ترجمه عبدالرحمن عالم، تهران، نشر قومس.
باهنر، محمدجواد (1387): مباحثی پیرامون فرهنگ انقلاب اسلامی، تهران: نشر شاهد، چاپ اول.
پورزکی، گیتی؛ و ابوالقاضی، سعید (1397): «انقلاب امری سیاسی یا اگزیستانس: خوانشی پس کاوانه از اندیشه دکتر شریعتی»، نشریه اندیشه سیاسی در اسلام، زمستان، شماره 18، صص129-147.
جعفرپیشه‏ فرد، مصطفی (1381): «اندیشه سیاسی آیت ‏اللَّه شاه ‏آبادی و نقش آن در اندیشه سیاسی امام خمینی(ره)»، مجله حکومت اسلامی، سال هفتم، تابستان، شماره 24، صص 102-82.
جمشیدی، محمدحسین؛ ایران‌نژاد، ابراهیم (1391): «نظریه انقلاب اسلامی در اندیشه سیاسی شهید صدر»، فصلنامه مطالعات انقلاب اسلامی، تابستان، شماره 29، صص 108-77.
جمشیدیها، غلامرضا و سیدمحمدجواد قربی (1399): «راهبردهای استحکام اقتصادی نظام سیاسی اسلام از منظر آیت‌الله محمد علی شاه‌آبادی(ره)»، فصلنامه مطالعات الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، سال هشتم، پاییز و زمستان، شماره 16، صص 108-78.
جمشیدیها، غلامرضا و سیدمحمدجواد قربی (1400): «تحلیل مضمون الگوی حکمرانی اقتصادی مبتنی بر سیاست عِدّه و عُدّه در اندیشه آیت‌الله محمدعلی شاه آبادی(ره)»، فصلنامه مطالعات الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، سال هشتم، پاییز و زمستان، شماره 16، صص 51-7.
چلبی، مسعود (1389): جامعه‌شناسی نظم: تشریح و تحلیل نظری نظم اجتماعی، تهران: نشر نی، چاپ پنجم.
خلیقی‌مقدم، جواد؛ صابریان، علیرضا؛ و مریم آقایی بجستانی (1401): «چالش‌های الگوی اقتصاد مقاومتی در اندیشه آیت‌الله خامنه‌ای از منظر گفتمان انقلاب اسلامی»، فصلنامه رهیافت انقلاب اسلامی، تابستان، شماره 59، صص128-111.
رجب‌زاده، احمد؛ و کوثری، مسعود(1381): «آنومی سیاسی در اندیشه دورکیم»، فصلنامه علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، زمستان، شماره 37، صص 45-31.
رضی بهابادی، سیدمحمدرضا (1389): نظریه‌های اقتصادی-سیاسی آیت‌الله شاه‌آبادی(ره)، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد معارف اسلامی و اقتصاد، تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
رفیع پور، فرامرز (1377): توسعه و تضاد: کوششی در جهت تحلیل انقلاب اسلامی و مسائل اجتماعی ایران، تهران: انتشارات شرکت سهامی انتشار، چاپ دوم.
رهبری، مهدی (1385): «تبیین اقتصادی انقلاب اسلامی ایران»، در ‏ایدئولوژی، رهبری و فرآیند انقلاب اسلامی ‏‏(مجموعه مقالات کنگره بین‌المللی تبیین انقلاب اسلامی)، جلد دوم، تهران: چاپ و نشر عروج، چاپ دوم.
سبزه‌ای، محمدتقی؛ کریمی، محمد شریف؛ و همایون مرادخانی (1398): «تحلیل و تبیین نتایج اقتصادی انقلاب اسلامی در مقایسه بین‫المللی با برخی از انقلابهای اجتماعی»، فصلنامه مطالعات اقتصاد سیاسی بین‌المللی، دوره 2، بهار و تابستان، شماره 1، صص 92-57.
سنایی، وحید؛ و زهرا مظفری‌پور (1397): رانت، فرهنگ سیاسی تبعی و اقتدارگرایی در ایران، مشهد: نشر به‌نشر، چاپ اول.
شاه آبادی، محمدعلی (1380). شذرات المعارف به ضمیمه رساله شرکت مخمس، چاپ اول، تهران: بنیاد علوم و اسلامی دانش پژوهان.
شاه آبادی، محمدعلی (1387). شذرات المعارف، توضیح و تقریر آیت‌الله نورالله شاه‌آبادی، چاپ دوم، تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ دوم.
شاه آبادی، محمدعلی (1394). فطرت عشق، شرح آیت الله فاضل گلپایگانی، چاپ سوم، تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ سوم.
صادقی‌فسایی، سهیلا؛ عرفان‌منش، ایمان (1394). «مبانی روش‌شناختی پژوهش اسنادی در علوم اجتماعی»، فصلنامه راهبرد فرهنگ، سال هشتم، بهار، شماره 29، صص 91-61.
طالقانى، سیدمحمود (1362): پرتوى از قرآن‏، جلد پنجم، تهران: شرکت سهامى انتشار، چاپ چهارم.
طباطبایى، سید محمدحسین (1374): ترجمه تفسیر المیزان، ترجمه سید محمدباقر موسوى همدانى، جلد چهاردهم،‏ قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسین حوزه علمیه قم‏، چاپ پنجم.
طیب، سید عبدالحسین (1378):‏ اطیب البیان فی تفسیر القرآن‏، جلد پنجم، تهران: انتشارات اسلام،‏ چاپ دوم.‏
عمویی، حامد (1398): «بررسی تأثیر عوامل اقتصادی در شکل‌گیری انقلاب اسلامی»، تحقیقات اسنادی انقلاب اسلامی، دوره اول، اسفند، شماره 2، صص 104-80.
قربی، سید محمدجواد (1400): اندیشه اقتصادی آیت‌الله شاه‌آبادی، تهران: دانشگاه امام حسین(ع)، چاپ اول.
قربی، سیدمحمدجواد (1398): «بررسی سیره نظری و عملی آیت الله محمدعلی شاه آبادی در اصلاح اقتصادی و اجتماعی»، فصلنامه مطالعات تاریخی، پائیز، شماره66، صص45-26.
کسرایی، محمدسالار (1389): «انقلاب: تحولات مفهومی یک واژه»، نشریه جامعه‌شناسی تاریخی، سال یکم، بهار، شماره 3، صص 134-113.
کشاورز شکری، عباس؛ غفاری هشجین، زاهد؛ و معصومه شیخی (1393): «مدل انقلاب اسلامی در اندیشه امام خمینی(ره)»، پژوهشنامه انقلاب اسلامی، بهار، شماره 10، صص51-70.
گلدستون، جک (1385): مطالعاتی نظری، تطبیقی و تاریخی در باب انقلاب‌ها، ترجمه محمدتقی دلفروز، تهران، نشر کویر.
گل‌محمدی، احمد (1384): «تبیین اقتصادی انقلاب اسلامی ایران؛ نگاهی به تحلیل چارلز کورزمن»، فصلنامه پژوهش حقوق عمومی، دوره 7، پاییز، شماره 17، صص 87-65.
گوهری، عباس (1387). «آسیب‌ها و بیماری‌های جوامع اسلامی از دیدگاه حکیم شاه‌آبادی»، در حدیث عشق و فطرت، چاپ دوم، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
مجموعه نویسندگان (1386): حدیث عشق و فطرت: مجموعه مقالات درباره آراء حکمی آیت‌الله العظمی محمدعلی شاه‌آبادی، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
مرتضوی، علی حیدر(1387). فیلسوف فطرت؛ نگاهی به احوال و افکار حکیم آیت الله العظمی محمدعلی شاه آبادی، چاپ سوم، تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
معمار، ثریا (1385): «نقش نوسازی اقتصادی در زمینه سازی انقلاب اسلامینوسازی اقتصادی و انقلاب اسلامی»، در ‏ایدئولوژی، رهبری و فرآیند انقلاب اسلامی ‏‏(مجموعه مقالات کنگره بین‌المللی تبیین انقلاب اسلامی)، جلد دوم، تهران: چاپ و نشر عروج، چاپ دوم.
میرانی مقدم، هادی (1390): اندیشه‌های سیاسی اجتماعی آیت‌الله شاه‌آبادی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده معارف اسلامی و علوم سیاسی، دانشگاه امام صادق(ع)
میرمعزی، سیدحسین (1388): نظام اقتصادی اسلام: مبانی مکتبی، جلد سوم، تهران: کانون اندیشه جوان، چاپ دوم.
هدی، فرل (1381): اداره امور عمومی تطبیقی، ترجمه سیدمهدی الوانی و غلامرضا معمارزاده، تهران: نشر اندیشه‌های گوهربار.
هزاوه‌ای، سید مرتضی (1380): «اصلاح و انقلاب در آموزه های قرآنی»، فصلنامه علوم سیاسی، سال چهارم، پاییز، شماره 15، صص 208-195.
هیوود، اندرو (1384): مقدمه نظریه سیاسی، ترجمه عبدالرحمن عالم، تهران، نشر قومس، چاپ اول.
یارحسینی، علی (1383): آیینه دار طلعیت یار: گذری و نظری بر سیره اخلاقی، علمی و عرفانی آیت‌الله العظمی میرزا محمدعلی شاه‌آبادی (ره)، قم: انتشارات وثوق، چاپ اول.
یوسفی، احمدعلی (1394). «تحلیل الگوی اقتصادی آیت الله شاه آبادی»، فصلنامه اقتصاد اسلامی، سال پانزدهم، بهار، شماره57، صص112-87.
دوره 10، شماره 4
زمستان 1403
اسفند 1403
صفحه 109-79
  • تاریخ دریافت: 17 اسفند 1402
  • تاریخ بازنگری: 05 آذر 1403
  • تاریخ پذیرش: 10 آذر 1403
  • تاریخ انتشار: 01 اسفند 1403